St. Louis Elegy

Gerçekten o 33 kişi buna nasıl katlanmış, öyle değil mi? BYU maçının sabahında Van Horn’u arıyor, bagel yemeye çıkıyorlar.7 “Sana neden bu kadar yüklendiğimi biliyorsun değil mi? Çünkü benim rüyamı yaşıyorsun. Benim gibi yeteneksiz değilsin, özel birisin.”8 Kulağa boş sözler gibi geliyor. Van Horn ise kolej kariyeri boyunca bir anlığına dahi olsa transferi bir ihtimal olarak görmüyor, olaydan bir gün sonra karşısında kalkanlarını indirmiş halde bekleyen koçunun samimiyetine inanıyor. Majerus ve çağdaşı olan diğer büyük koçlar arasındaki en büyük fark bu. Mike Krzyzewski’yi asla bir oyuncusunun göğsüne hiddetle vururken göremezsiniz, o ve onun gibiler iletişimde vakarı elden bırakmazlar. Motivasyon konuşmalarında okulun ihtişamından söz ederler, genç yaşta cephede kaybedilen okul öğrencilerini/mezunlarını anlatırlar. Bağ kurmaya çalışıyor gözükürler. Motivasyon konuşması yapmadıkları anlarda ise sizi umursadıklarına dair küçük bir emare bile göremezsiniz. Tabii profesyonel kariyerinizle onun saygınlığına saygınlık katacağınızı bir şekilde hissettirmediyseniz… Majerus size isimler takar, bazen yakışıksız bulunabilecek isimler. Gerekli görürse gözden geçirir. Onun adı ise her zaman “Rick” olarak kalmalıdır, başka unvanlar talep etmez. Tuhaf kült figürleri yaratmaya meyyal bu dünyada görebileceğiniz ‘prima donna’ sıfatından en uzak koçtur. Ve sizi gerçekten umursar. Eğer bu oyunu sadece burs kapısı olarak görüyorsanız işler değişir, sizi yanına çağırıp söyleyecektir. Direnirseniz onun savaş alanındaki dört saatlik seanslar kolay geçmeyecektir. Sadece gözlerinin içine bakmanızı ve tıpkı onun gibi samimi olacak değeri kendisine vermenizi ister. Bu anlatıcıdan kurtulmak için, Bryce Husak adında 2.16’lık bir pivot olduğunuzu farz edelim bir anlığına.

“Evet, antrenmanlarda yaptığım ve söylediğim şeyler önüme getirilince biraz utanıyorum. Doktorum bana ne dedi biliyor musun? ‘Aynada koca kıçını görmekten yorulduğunda kilo vermeye başlayacaksın.’ Kötü niyetli olduğunu düşünmüyorum, sadece hissettiğini lafı dolandırmadan söyledi. Geçen gün Bryce’ın üzerine epey gittim: ‘Bak eğer sadece boyunun uzamasının önüne geçilemediği için ve bu yüzden bir burs kapabildiği için basketbol oynamak zorunda hisseden o sırık çocuklardan biriysen ne yapalım biliyor musun? Gel sana bir sarılayım, bursunu ödemeye devam edelim ve yollarımızı ayıralım. Neden Luke Meyer, Kevin Lisch ve Tommie Liddell III bu tutkuya sahipken ve bir grup olarak bunu hissedebiliyorken, senin tüm bu kimyayı bozmana izin verelim ki?’ Bu takımda birlikte izci kampına gitmek isteyeceğim bir sürü çocuk var, ama kazanma hedefine doğru ilerlerken yanımda bulundurmayı isteyeceğim pek fazla çocuk yok. Bu sence adil mi? Evet, bunları kişisel almıyorum. Doktorumu seviyorum.”

Van Horn onu çocuğunun vaftiz babası olmaya layık gördü ve çalıştığı en iyi koç olduğunu tekrarlamaktan çekinmedi. Doleac kariyerini ona borçluydu, fakat bir keresinde ‘bunlara sahip olduğunu göster’ dedikten sonra elinin tersini Möttölä’nın kasıklarına doğru savurduğunu gördüğünde çizginin aşıldığını düşünmüştü. Pantolonunu indirdiği gün ona verdiği hikaye hayatı boyunca onu hiç yarı yolda bırakmamış, her seferinde dinleyenleri güldürmeyi becermişti. Ama o tuhaflığın üzerinden bir hafta geçtikten sonra bile kimsenin ağzını bıçak açmamıştı. Majerus’ın çıplaklığı genel olarak önemsemediği biliniyordu. Bir komedyen olarak en çok güvendiği mizah aracı vücuduydu. Fakat hikayeler yayılıyordu, kolej sporlarında koça duyulan biatın çocukları bazen çok yanlış yerlere götürdüğünü bilen veliler tetikte bekliyordu. Majerus bu konuda hiçbir suçlamayla karşılaşmadı, çocukları yıldıran tek şey koçun antrenman rutinleri ve hata payına hiç yer bırakmayan standartlarıydı.

Möttölä 1996 yılında, henüz birinci sınıftayken, Christmas tatili için yola çıkmadan önce yurt odasındaki dolabına şu notu asmıştı: “Bu dayanabileceğinin çok ötesinde.” Üç sene boyunca Majerus’ı her gördüğünde midesinin kalkmasına aldırmadı ve basketboldan aldığı her maaş çeki için o antrenmanlara bir kez daha borçlu hissetti. Doleac öldüğü güne kadar onu bir ‘arkadaş’ olarak tanıtmaktan vazgeçmedi. O Utah takımında en güçlü bağları kurduğu Miller ise koçunun ölümü sorulduğunda başlangıçta konuşmayı reddediyor. Majerus’ın kaybı onun için geçmişi yad etmek, birlikteliklerinden anılar çıkarmak ve gülüp geçmek için bir bahane değil. Bir süredir beklediği bir ölüm, ama bu yas tutması için engel teşkil etmiyor. Aynı zamanda Majerus’ın en yakın arkadaşlarından biri olan koçu George Karl’ın ısrarıyla kulüp sitesi için bir şeyler geveleyecek. Doc Rivers takımıyla maça çıkmadan önce kötü haberi aldığında gözleri doluyor. Rivers’ın Marquette’te oynadığı yıllarda asistan koçlardan biri olan Majerus, aynı zamanda ona ‘Doc’ lakabını veren kişi. Rivers bugün Riley/Belichick ekolünün karşısında duran koçların başında geliyor. Oyuncuları ona “Doc” diye sesleniyor. Onları umursuyor gibi yapmıyor, hepsinin gözlerinin içine bakarak konuşuyor.

Majerus’ın kariyerinin zirve noktasında, 1998’deki Final Four kapışmasından sonra North Carolina oyuncuları Johnsen’ın sahada ırkçı ifadeler kullandığını iddia ediyor. Yıllardır beklediği maçın sabahında manşetlerde Kentucky-Utah finali yok, Johnsen ve sarf ettiği iddia edilen sözler var. Sahne ışıklarını hiç bu kadar yakında hissetmeyen Johnsen dehşete kapılıyor. Majerus’a basın toplantısında bu durum sorulduğunda politik bir cevapla konuyu kapatmasını bekleyenler ağırlıkta. Yanılıyorlar. “Johnsen’ı yeterince iyi tanıyorum. Soruşturmadaki iddialarda en ufak bir doğruluk payı çıkarsa, ertesi gün görevi bırakırım.”

Majerus’ın antrenmanlarda ortaya çıkan alter egosunu kabullenen ve sivri dilini kişisel almayan, böylelikle bu yolculuğa katlanabilenler sırayla söz alıyor Price’ın yazısında: Doleac, Möttölä, Johnsen, Burgess ve diğerleri. Eğer size bir şeyler öğretmek için yanıp tutuşan ve bunu yaparken kalkanlarını indirmekte beis görmeyen bir koça sahip olduğunuz için şükran duyuyorsanız, inen pantolonları da görmezden gelebileceğinizi düşünüyorsunuz dinledikçe. Fakat her biri yüceltici sözlerini aynı noktada sonlandırıyor: Buna katlanamayanları çok iyi anlıyorum.

NCAA seksenli yıllarda kötü ailelerden gelen ve bu yüzden eğitimi kesintiye uğrayan çocukları üniversite sistemine entegre etmek amacıyla özel bir madde getirmişti. Adı Prop 48 olan bu maddeye göre, spordaki yetenekleriyle burs hakkı kazanan ama akademik dereceleri yetersiz öğrencilere bir şans verilecekti. Oyuncu ilk yılında yalnızca derslerine odaklanacak, dördüncü yılın sonunda tüm dersleri başarıyla vermiş olursa ekstradan beşinci bir seneye hak kazanacak ve bu ek senenin bitiminde mezun olabilecekti. Majerus’ın asistanlarından biri ona Miller’dan bahsettiğinde önlerinde duran önemli bir akademik engel vardı. Prop 48 maddesi bir kapı açıyordu fakat takımla bir maça bile çıkmama ihtimali olan bir oyuncu için çok değerli bir bursu harcamak, kolay alınacak bir risk değildi. Miller’ın annesi Majerus’ın yanına geldiğinde The Oprah Winfrey Show’a (ya da Sabahların Sultanı Seda Sayan’a) sığınmış bir kadın gibiydi. Son bir şans için yalvarıyordu. Andre’nin küçük kardeşi kaptığı menenjit virüsünü yenememişti ve o günden sonra anne babası onu yetiştirirken aşırı korumacı davranmıştı. Los Angeles’ın en tehlikeli mahallelerinden biri olan Compton’da yaşamaları pek işlerine yaramasa da… Majerus özel bir antrenmanda çocuğu görmesi gerektiğini, kararını sonra vereceğini söyledi. Utah’ta siyah bir çocuğun çekeceği zorluklar zihnini meşgul ediyordu. Spor dünyasının en bağnaz seyirci tabanlarından birini, bu çocuğa verilen ayrıcalıklar konusunda ikna etmek zor olacaktı. Majerus ve Miller birlikte parkeye çıktılar. Annesiyle birlikte gelmemesini istemişti. Çocuğunun etrafında pervane olan anne babalar, yıllardır Majerus’ın antipati listesinde kepek ekmeği ve salatanın hemen önünde ilk sırada bulunuyordu. Miller’a diğerlerine yüklendiği kadar yüklenmedi, ya da idman sonrasında onu Gottlieb’i tuttuğu kadar uzun tutmadı.9 Sıkıntılı bir şut mekaniği olduğunu anlaması için dört saate ihtiyacı yoktu, ama geri kalan her şeyden çok etkilenmişti.

Miller’ın mezuniyet günü bu yüzden hayatının en unutulmaz anıydı. Kederli bir ailenin sorumluluğuyla erken yaşta büyüyen bir çocuk karşısına geçmişti ve gerçekten gözlerinin içine bakıp, onunla birlikte kazanmak isteyeceğinin sözünü vermişti. Her güne Majerus’a verdiği sözün bilinciyle başladı.10 Majerus’a ‘keşke böyle bir çocuğun babası olsaydım’ dedirten ilk oyuncusuydu.

14 yaşında bir ergen gibi, kadınların ne kadar güzel yaratıklar olduğunu her gün yeniden, taze bir şaşkınlıkla, fark ediyordu sanki. Ama yine 14 yaşında bir ergen gibi, gerçekten umursadığı tek kadın annesiydi. En yakın arkadaşlarını etrafına toplayıp saatlerce spor hakkında konuşmak… 14 yaşındaki Majerus’ın hayatına hükmeden rutin buydu. 64 yaşındaki Majerus için durum bir parça bile değişmemişti. Bu sefer saçlarına ak düşmüş bazı adamlar vardı etrafında. Basketbolun unutulmaya yüz tutmuş en ufak detaylarını konuşabileceği adamlar. Mesela 1998’deki Final Four yolculuğunda belki de en ümitsiz gözüken maçı kazanmasını sağlayan triangle-and-two defense13 hakkında konuşabileceği adamlar, bazen de sadece kadınlar hakkında. Knight bir keresinde ona “Sakın kendine güzel bir kadın bulayım deme, seni ilk fırsatta kapının önüne koyar” demişti. “Çirkin bir kadın da beni ilk fırsatta kapının önüne koyar Bobby.” Bir kere bile kravatla görülmemişti, çünkü kravat takması gerekmeyen bir hayata sahipti. Cindy ya da Ashley ile çıkmamıştı, ama en azından bunu başarmıştı. Ona neden bir ev tutmadığı, en azından ailesinden birileriyle birlikte yaşamadığı sorulduğunda halinden memnun olduğunu yineliyordu. İstediği her şey yerine getiriliyordu. Oda görevlisi kızın o gün morali bozuk olabilirdi, gelmeden önce erkek arkadaşıyla şiddetli bir kavga etmiş olabilirdi ama yatağını kusursuz biçimde topluyordu. Bunun arkasında duygusal bir motivasyon yoktu ve bu istikrar Majerus adına her şeyi daha iyi kılıyordu. Karşılığında teşekkür etmesi bile beklenmiyordu, o çoğu zaman bunu yapsa da.

Her yanda tüm bunların, arkasında sorunlu bir karakteri sakladığına dair işaretler olabilirdi. Gözden kaçırmak için dünyanın en iyimser insanı olmak gereken İŞARETLER. Belki kadınlara güvenini evliliğinden de önce kaybetmişti, ruhuna derin bir mizojini musallat olmuştu. En yakın arkadaşlarıyla, Nellie (Don Nelson) ya da Bobby ile, sohbetlerinin her biri David Foster Wallace’ın “İğrenç Adamlarla Kısa Görüşmeler” adını verdiği öykülere girmeyi hak ediyordu bir ihtimal. Kilosu sadece daha sevimli gözükmek için tasarladığı bir kalkan olabilirdi. Takımdaki bazı çocuklara olan hislerinin nasıl ince bir ip üzerinde gidip geldiği, sevginin göz açıp kapayıncaya kadar çocuğun velisine duyulan bir kıskançlık halini almasının hastalıklı olduğu söylenebilirdi. Sözün özü, Majerus’ın aziz olduğu falan yoktu. Fakat gözden kaçırmanıza imkan vermeyecek kadar somut bazı olumlu şeyler de vardı, bunlara yer vermeyen yazılarda iyi niyet aranamayacağı aşikardı. Pruitt-Igoe projesi sayesinde ilk kez tamamen kendisinin olan bir eve sahip olan kadının, o isimleri duyduğu anda parlamasına engel olamadığı gözlerine yer vermeyen bir belgesel gibiydi bu yazılar. Ona 11. katta bir daire verdiklerinde, şehirdeki en kodaman iş adamlarından daha güzel bir manzaraya kavuşmuştu. Hayatı boyunca bir arada göremeyeceği parayı bir günde harcayan o adamları yukarıdan izliyordu. Ve Pruitt-Igoe’nun modern mimarinin yüz karası olması onu zerre kadar ilgilendirmeyecekti. Kompleksin barınaklık ettiği uyuşturucu kartellerinden veya sokaklarında vurulan gençlerden bahsetmek istemeyecekti. Size bunları anlatacak yüzlerce kişi bulabilirdiniz, yalnızca o öyle biri değildi.

“Antrenmanı seviyorum, öğretmeye aşığım. Bir çocuğun eğitimini takip etmeyi ve dört senenin ardından bir lisans diploması aldığını görmeyi hiçbir şeye değişmem. Kampüs hayatı hoşuma gidiyor. Bir gezi kulübü var, oradaki derslere gidiyorum. Bir NBA oyuncusunun hayatında ne gibi bir fark yaratabilirsiniz ki? Yani, elbette küçük bir değişiklik yapabilirsiniz ama oyuncularım üzerinde kariyerleri boyunca birlikte çalışacakları hiçbir koçun yarışamayacağından emin olacağım kadar büyük etkiler yarattığımı düşünüyorum. Basketbol bakış açısıyla, ama daha da önemlisi, yaşama biçimi bakış açısıyla. Van Horn geçen hafta çocuğunun vaftiz babası olmamı rica etmek için yanıma geldi. Andre’nin mezuniyetini izlemek, o sırada annesinin gülümsemesini yakalamak paha biçilmezdi. Hanno’nun Avrupa’dan gelip rüyasını gerçekleştirdiğini görmek de öyle… Ya da Drew Hansen’ın Stanford Hukuk Okulu’na girdiğini görmek. Bir başka gece oyuncularımdan biri gerçekten ciddi bir ailevi sorunla karşılaşıyor ve ona bu konuda yepyeni bir perspektif sunmak ve bu durumun içinden çıkıp çıkamayacağını izlemek de hoşuma gidiyor. Bir sürü zengin insan sorunlarının üzerine para savurarak sıyrılmaya çalışır, ama onlara o sorunla boğuşup alt etmek için yardımcı olmak daha keyiflidir. Taraftarları ve öğrencileri seviyorum, mezunlar derneğini seviyorum. Çocukların başına ekşimeyi seviyorum. Fabrikasyona uğramış müziktense, grubun kendisini yeğlerim. Takımı gerçekten umursayan ponpon kızlarımız olması hoşuma gidiyor, ilke olarak parayla kiraladığınız profesyonel dans ekiplerinin tam karşısında duruyorlar.”

Hikayenin en başında Majerus’ın öğretmeye olan açlığı vardı, karşısına gelen her çocuğun hayatına olumlu yönde bir kavis vermek en büyük amacıydı. Utah’ta çalışırken okulun öğretim kuruluna girmeye çalışmıştı. Her sezon sınav dönemlerindeki bir maçta tüm rotasyon oyuncularına izin vermesiyle tanınırdı. En çok övündüğü şeylerden biri de finale çıkan o Utah takımından kimse All-American takımına girecek kadar etkileyici bir sezon geçirmemişken, iki oyuncusunun Academic All-American seçilmiş olmasıydı. Son demlerinde kolej basketbolu terminolojisinde player kelimesine yer olmadığını savunmuş, student-athlete kelimesinin yerleşmesi için mücadele etmişti. Oyuncuları için öğrenim sürecinin sancılı geçmediğini söylemek elbette mümkün değildi. O da Alain de Botton gibi, yeni kuşakların çocuklarını aşırı özen ve nezaketle mahvettiğine inanıyordu. Acıyı hayatın önemli bir bileşeni olarak görüyordu ve hiçbir zaman denklemin o tarafına geçememiş bir adam olarak kendisine aşkın bir misyon biçiyordu belki: Aşırı korumacı anne babaların çocuklarını ölesiye sakındığı bu bileşenin ilk damlasını çocuklara tattırmak. Birisini her gördüğünde midenin kalkmasıyla nasıl başa çıkabileceğini öğrenmelerini sağlamak.

Bir lisenin nasıl bir kültüre sahip olduğunu ve öğrencilere gerçekten bir şeyler katıp katmadığını görmek için varlığı test edilecek bir dolu kriter vardır. Bana kalırsa ilk olarak bakılması gerekenler, en azından Türkiye’deki okul hayatındaki baskınlıkları düşünülürse, eşofmanlarıyla dolaşıp okulun sahibi gibi gözüken bedencilerdir. Hepsinin kompleksli tipler olduğu yönünde bir önyargı hakimdir. Büyük ihtimalle haklı bir önyargıdır da bu. Fakat işin aslı, iki tip bedenci profili vardır. Birincisi seninle sadece zorunlu kaldığında muhatap olacağını hissettiğin bedenciler. Hayatını hiçbir zaman fazla umursamayacaktır, zaten anne baban varken buna haddi olmadığını düşünüyordur muhtemelen. Burunlarından hiçbir zaman kıl aldırmazlar. Yine de içlerinden iyi adamlar çıkar. İkincisi ise senin bunu isteyip istemediğine bakmadan hayatına ‘zınk’ diye dahil olan, ilgi gösteren ve karşılığında geri besleme talep eden bedenciler. Pedagojik açıdan doğruyu yapmadıkları çok açıktır. Belki bir birey olarak özgürlüğünü hissetmeye en çok ihtiyaç duyduğun anda, istediğin alanı sana bırakmazlar. Seni gerçekten umursarlar, hakkında ne düşündüğünü umursamazlar. Retrospektifte kötü duracak isimler de takabilirler sana. Askerdeyken uranyum yuttuklarını ve buldukları bir kutu yoğurt sayesinde zehirden kurtulduklarını tekrar tekrar anlatırlar en ciddi yüz ifadeleriyle, gülüp geçilecek bir mite dönüşeceğini çok iyi bilmelerine rağmen. Ve şartlara göre ailenin senin için hazırladığı güvenli ve sıcak cam fanustan dışarı ilk adımını attığında ihtiyaç duyduğun şey, tam olarak da böyle bir karakter olabilir.

Majerus işte o karakterdi. Hiçbir hikaye finalinden sonra devam edemez ve en ücra köşelerine de gitsek kolej basketbolu coğrafyasında böyle bir hikayenin yeniden yazıldığına tanıklık edemeyeceğiz. O yüzdendir ki bazı hikayeler anlatılmalı, ne kadar sıkıcı olacağını veya bir dalga konusu halini alma olasılığını umursamadan.